Waarom schilderen met verf als je ook ander materiaal kan gebruiken? Piero Manzoni deed dat. Hij maakte in de jaren zestig kunst met zijn adem, blikte zijn eigen poep in, signeerde lichamen en nodigde mensen uit op een sokkel te staan. Voor het eerst sinds vijftig jaar in Nederland presenteert het Stedelijk Museum Schiedam onder de titel Manzoni in Holland een uitgebreid overzicht van zijn werk. 

Met zijn revolutionaire aanpak werd hij bekend als één van de grote internationale vernieuwers van de 20ste eeuw. Helaas overleed Manzoni (1933-1963) al op 30-jarige leeftijd aan een hartinfarct. De tentoonstelling laat niet alleen zijn artistieke ontwikkeling zien. Ook de samenwerking van Manzoni met kunstenaars in Nederland en daarbuiten komt aan bod. 

Eind jaren vijftig inspireerde Manzoni een groot aantal Nederlandse kunstenaars, onder wie Henk Peeters en Jan Schoonhoven. Hij liet, zoals Jan Schoonhoven opmerkte, de noodzaak zien ‘ook de laatste resten van het overbodige overboord te zetten.’ Manzoni leidde ze naar het wit, de leegte, de ideeën.

Van deze kunstenaars is werk te zien, samen met dat van Lucio Fontana. Deze Italiaanse kunstenaar die ruim dertig jaar ouder was dan Manzoni ging het schildersdoek te lijf te priem en mes, destijds heel revolutionair. Hij had grote invloed op Manzoni.

publiek in actie

Als Manzoni in 1962 meedoet aan de grote nul-tentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam presenteert hij zes blikjes Merda d’Artista (1961), misschien wel zijn bekendste werk en icoon van de internationale kunstgeschiedenis. Het gebruik van zijn eigen lichaamsuitwerpselen als materiaal om kunst te maken, wekt afschuw en bewondering. De blikjes poep wegen elk 30 gram, verschijnen in een oplage van negentig en kosten per stuk evenveel als 30 gram goud.

Uit hetzelfde jaar stamt de Base Magica, de magische sokkel, waarbij Manzoni het publiek uitnodigt plaats te nemen op het voetstuk. Wie dat doet, wordt een levend kunstwerk. Het kunstwerk ontstaat samen met het publiek. Dat is ook het geval als Manzoni kunstwerken maakt van mensen door hun lichaam te signeren. Daarbij reikt hij een echtheidscertificaat en een sticker uit. Een rode sticker bepaalt dat je een volledig kunstwerk bent. Een gele plakker laat zien dat het slechts om een deel van het lichaam gaat.

Het publiek komt ook in actie in Kopenhagen en Milaan waar Manzoni hardgekookte eieren met zijn vingerafdrukken uitdeelt. In iets meer dan een uur eten de bezoekers deze gesigneerde kunstwerken op. Gelukkig verdwijnt niet alles in de maag, zo is te zien in Schiedam. In een fraai houten doosje ligt een van de eieren die bewaard bleef: Uova con Impronta, een ei met een duimafdruk als handtekening.

na zijn dood

Ook na Manzoni’s dood treden kunstenaars in zijn voetsporen, blijkt op de tentoonstelling. Een nieuwe generatie maakt kunst van adem, vliegtuigsporen en pindakaas en stelt daarmee net als Manzoni de vraag wat kunst is of kan zijn. Manzoni in Holland bevat de pindakaasvloer van Wim T. Schippers uit 1962, evenals de de ‘adembenemende’ video Breathing in - Breathing out (1977/8) van Marina Abramovic/Ulay.